نسبت خانوادگی عجیب شهید ثانی با محشی «فوائد مدنیه» (نکته تاریخی)

نکته ای تاریخی در حاشیه فصل یکم کتاب «نقش تاریخ فقه در بازشناخت فقه و تحول آن» صص 43-44

سید نورالدین عاملی (محشی فوائد مدنیه) فاصله زمانی زیادی با امین استرآبادی نداشته است و خود از خاندان علم بوده و برادر صاجب مدارک و صاحب معالم است. البته این سخن به این معنا نیست که خود صاحب مدارک و صاحب معالم برادر بوده اند! آنچه که از کنار هم گذاشتن قرائن تاریخی به دست می آید این است که این دو برادر نبوده اند و بلکه صاحب معالم، دائی صاحب مدارک بوده است. تصویری که از کنار هم گذاشتن این قرائن به دست می آید چنین است که پدر صاحب مدارک نخست با دختر شهید ثانی ازدواج کرده و از او دارای صاحب مدارک می شود و سپس -پس از شهید ثانی- با همسر شهید ثانی -که والده صاحب معالم است- ازدواج کرده و دارای سید عالمی مذکور می شود. بنابراین سید عاملی برادر مادری صاحب معالم بوده و برادر پدری صاحب مدارک است و صاحب معالم دائی صاحب مدارک است. با این توضیحات روشن شد که نسبت زوجه نخست پدر صاحب مدارک با زوجه دوم ایشان نسبت دختر و مادری نبوده است. زیرا در این صورت پدر صاحب مدارک نمی توانسته ام الزوجه خود را پس از شهید ثانی نکاح نماید.

     حل این معما به این است که بدانیم که شهید ثانی دست کم دو زوجه داشته که از یک زوجه -که طبیعتا و عادتا، زوجه اول ایشان بوده- صاحب دختری شده که سبب مصاهرت پدر صاحب مدارک با شهید ثانی شده و صاحب مدارک نیز نوه دختری شهید محسوب می گردد. زوجه دوم شهید ثانی که والده شیخ حسن صاحب معالم بوده و پس از شهید ثانی نیز برای پدر صاحب مدارک، فرزند آوری داشته است -و لذا ظاهرا جوان تر از زوجه پیشین شهید ثانی بوده- هم زوجه جد مادری صاحب مدارک بوده و هم زوجه پدر ایشان بوده است. به هر روی اینکه شهید ثانی جد -مادری- صاحب مدارک بوده و صاحب مدارک و این جناب عاملی برادر بوده اند مستلزم این نیست که عاملی برادر مادری صاحب مدارک نیز بوده و به این ترتیب نوه دختری شهید ثانی باشد. زیرا عاملی در همین حواشی فوائد مدنیه بار ها (در صفحات 42، 51، 295) از تعبیر برادر برای شیخ حسن صاحب معالم استفاده می کند. پس قهرا برادر امی صاحب معالم بوده -نه برادر ابی- نه اینکه مانند صاحب مدارک، خواهر زاده او باشد زیرا به دائی، برادر نمی گویند. همچنین روشن شد که صاحب معالم و صاحب مدارک هر دو از نسل شهید ثانی هستند اما جناب عاملی نه از پسران شهید است و نه از نسل دختری وی و هیچ ارتباط خونی با شهید ثانی ندارد. پس تعبیر «جد امی» درباره شهید ثانی نسبت به جناب عاملی موجه نیست.

خلاصه اینکه صاحب معالم -که فرزند شهید ثانی است- دایی ناتنی (ابی) صاحب مدارک -نوه دختری شهید ثانی- است و قهرا برادر همدیگر نیستند. این در حالی است که سید نورالدین عاملی (محشی فوائد المدنیه) برادر این دایی و خواهر زاده است؛ برادر مادری صاحب معالم و برادر پدری صاحب مدارک. ولی با این درهم تنیدگی سید نورالدین با خانواده شهید ثانی و با وجود اینکه برادر پسر و نوه شهید ثانی است، اما هیچ نسبتی میان او و شهید ثانی برقرار نیست. این همان نسبت عجیب شهید ثانی با وی است.

     با این توضیحات ملاحظاتی بر مطالب میرزا عبدالله افندی در ریاض العلماء وارد می گردد. ر ک : ریاض العلماء ج 4 صص 158-157 (نقل ما از : الفوائد المدنیة ص 19)